پاکدامنی: فصل چهار

      کنترل خیال

پاسبانی بر دروازه اندیشه و نگاهبانی بر درگاه آن، بر هر انسانی لازم و ضروریست. پاسبانی که اگر به صورت صحیح صورت نگیرد، هر کس و ناکسی بر شهر ذهن و فکر وارد میشود و آنچنان قوه خیال را تحریک میکند که کنترل آن بسی سخت و مشکل میگردد.

پاسبان حرم دل شده ام شب همه شب           تا درین پرده جز اندیشه ی او نگذارم

باید تا پرنده­ای از قفس خارج نشده به صورت کامل از آن مراقبت کرد تا مبادا به پرواز در آید، و الا اگر پر به پرواز گشود، کنترل و برگرداندن آن سخت میشود، اگر چه محال نمیباشد. امام خمینی چنین میفرماید:

«بدان که اوّل شرط از برای مجاهد در این مقام و مقامات دیگر که می تواند منشأ غلبه بر شیطان و جنودش شود، حفظ طایر خیال است. چون که این خیال مرغی است بس پرواز کن، که در هر آنی به شاخی خود را می آویزد، و این موجب بسی از بدبختی ها است. و خیال یکی از دستاویزهای شیطان است که انسان را به واسطه آن بیچاره کرده، به شقاوت دعوت می کند. انسان مجاهد که در صدد اصلاح خود بر آمده و می خواهد باطن را صفایی دهد، و آن را از جنود ابلیس خالی کند باید زمام خیال را در دست گیرد، و نگذارد هر جا می خواهد پرواز کند، و مانع شود از اینکه خیال های فاسد باطل برای او پیش آید، از قبیل خیال معاصی و شیطنت. همیشه خیال خود را متوجه امور شریفه کند، و این اگر چه در اوّل امر قدری مشکل به نظر می رسد و شیطان و جنودش آن را به نظر، بزرگ جلوه می دهند، ولی با قدری مراقبت و مواظبت، امر سهل می­شود  .  »

بله هیچ کار نشدی وجود ندارد و به قول ناپلون بناپارت «باید کلمه نمیتوانم را از کتابهای قاموس لغت خط زد»، اما هیچ نتیجه ای هم بدون زحمت حاصل نمی­گردد، پس کمر همت را ببند و در صدد کنترل افکار خویش باش تا مبادا این افکار، گفتار تو را شکل دهد و کم کم به رفتار تو تبدیل شود. مگر نمیدانی که همین رفتارهاست که در ما به صورت عادت شکل میگیرد و شخصیت ما را میسازد، و آیا سرنوشت ما چیزی غیر از شخصیت ما میباشد؟ حال که اهمیت این امر را دانستی بدان که آیا ارزشی دارد مثلا قبل از خواب با افکار نامناسب آنچنان پرنده خیالم را به پرواز درآورم که در طول روز در بند آن افکار باشم و سرنوشت خودم را با این افکار پوچ به نابودی بکشم؟

باید توجه داشت که میتوان با انس دادن ذهن به امور مناسب و در شان انسانی خود، و با داشتن یک برنامه منظم و پیوسته، مى‏توان ذهن را به سمتى خاص جهت داد. داشتن برنامه‏هاى منظم روزانه دعا و قرآن، مطالعه کتاب‏هایى پیرامون اخلاق، معاد، خداشناسى، عواقب گناه و حداقل روزى یک ساعت شرکت منظم و پیوسته در مجالس دینى، در این مسیر، سودمند است. و البته این نکته نیز نباید مورد غفلت واقع شود که مجموع واردات از مرزهای حواس تو در این خیالات بسیار تاثیر دارد، زیرا اگرچه ذهن انسان این توانایى را دارد که حتى بدون استفاده از حواس ظاهرى، افکارى را تولید کند، ولى اغلب آن چیزهایى که در مورد آنها فکر مى‏کنیم، داده‏هاى حواس ظاهرى است. از این رو، باید مجارى ورودى ذهن را که همان حواس ظاهرى است، کنترل کرد؛ یعنى چشم، گوش، زبان، دست و... را کنترل کرد. قرآن در این باره مى‏فرماید: «ولا تقف ما لیس لک به علم ان السمع والبصر والفؤاد کل اولئک کان عنه مسؤولا؛ و هرگز نسبت به آن‏چه علم و اطمینان ندارى، دنبال مکن که (در پیشگاه حکم خدا) چشم و گوش و دل، همه مسئولند». بنابراین، یکى از مهم‏ترین راه‏هاى کنترل خیال، کنترل حواس ظاهرى است.